Kradzione czereśnie, jedwabny latawiec i trudna sztuka gwizdania... Ulf Stark, Czy umiesz gwizdać, Joanno?

„Czy umiesz gwizdać, Joanno” to niezwykła książka o przyjaźni i pożegnaniu, o przemijaniu, starości i śmierci – rozczulająca, wzruszająca, wywołująca uśmiech przez łzy. „Czy umiesz gwizdać, Joanno?” to tytuł pewnej melodii, stanowiącej nacechowany symbolicznie i emocjonalnie muzyczny lejtmotyw łączący przeszłość i teraźniejszość, młodość i starość. Czułość, tęsknota, miłość… W tej melodii mieści się cała paleta niewypowiedzianych uczuć, które skrywa w swoim sercu stary samotny Nils. Zdjęcie Joanny, jedwabna apaszka i stary jedwabny krawat to jedyne pamiątki po ukochanej żonie.

Narratorem książki jest kilkuletni Ulf, opowiadający o swoim szkolnym przyjacielu Bertilu, który postanawia znaleźć sobie dziadka. Dziadka, którego mógłby odwiedzać, przynosić mu cygaro, nóżki wieprzowe w galarecie, chodzić z nim na ryby. Dziadka, którego mógłby kochać. Pewnego razu w pokoju starego Nilsa, w domu starców, pojawia się siedmioletni chłopiec, który z rozbrajającą szczerością i dziecięcą naturalnością nazywa go dziadkiem. Między starym człowiekiem i małym Bertilem rodzi się wyjątkowa więź. Obu cieszy sprawianie sobie nawzajem przyjemności i niespodzianek. Na tym przecież polega bycie razem. Kiedy okazuje się, że Nils nie jest w stanie zabrać chłopca na ryby, postanawia sprawić mu inną niespodziankę. Nie zważając na swój stan zdrowia, zabiera Bertila i Ulfa do pobliskiego ogrodu na długi spacer, podczas którego delektują się śpiewem ptaków i zapachami natury. Nils ofiarowuje chłopcom latawiec zrobiony z jedwabnej apaszki w róże, którą dawno temu podarował swojej żonie. Za ogon latawca posłużył piękny jedwabny krawat, ten, który Nils kiedyś dostał w prezencie od Joanny. Podczas spaceru staruszek wygwizdywał piękną  melodię, która nazywała się Czy umiesz gwizdać, Joanno?, a potem opowiedział Bertilowi o swojej żonie. Historia przyjaźni małego chłopca i pensjonariusza domu starców utkana jest z wielu przeplatających się sytuacji na przemian zabawnych, rozczulających i wywołujących wzruszenie. Kiedy Bertil urządza dziadkowi urodziny, zabiera go na  kradzione czereśnie. Tak jak Nils robił to w dzieciństwie. I jeszcze było cygaro dla dziadka na urodziny, i nowy jedwabny krawat, i poczęstunek w zagajniku za kapliczką, który Bertil  przygotował za swoje wszystkie oszczędności. I obietnica, że nauczy się gwizdać ulubioną melodię Nilsa... 

To książka o bezinteresownej potrzebie przynależności, o pragnieniu dzielenia się sobą z drugim człowiekiem, o radości dawania. Kiedy Bertilowi udaje się opanować trudną sztukę gwizdania i uszczęśliwiony biegnie do Nilsa, by podzielić się z nim swoją radością, dowiaduje się, że jego dziadek odszedł na zawsze: „A ja się nauczyłem gwizdać i w ogóle! – zaszlochał. A potem w drodze do domu nie odezwał ani słowem. Tylko kopał kamienie”. Następnego dnia Bertil zjawił się na pogrzebie. Kilka chwil milczał poruszony nad trumną starego przyjaciela. W końcu zagwizdał. Zagwizdał tak przejmująco, że słyszałam tę melodię długo po zakończeniu lektury. „Czy umiesz gwizdać, Joanno?” wciąż rozlega się echem w małej kaplicy, w której Bertil żegnał się ze swoim dziadkiem, ciągle słyszę ją w swojej wyobraźni. A kiedy czytam książkę swojej córeczce, ukradkiem ocieram oczy, chociaż może niepotrzebnie tak się kryję ze swoim wzruszeniem. Przecież cała historia została wyrażona słowami dziecka, ukazana jego oczyma i opowiedziana z prostotą bliską dziecięcym uczuciom i dziecięcej wrażliwości.

Ulf Stark napisał mądrą i pozbawioną infantylizmu książkę dla dzieci podejmującą trudny temat, ujęty w sposób daleki od banału. Na jej podstawie  powstał film, który pokazywany jest co roku w szwedzkiej telewizji w święta Bożego Narodzenia.

 

wydawnictwo Zakamarki

 

Ulf Stark, Czy umiesz gwizdać, Joanno?, ilustr. Anna Höglund, tłum. Katarzyna Skalska, Zakamarki 2008